با افزایش گسترش زندگی شهری و هجوم مردم به آپارتمانها، نکات منفی زیادی در زندگی شهری مردم به وجود امده است. ازجمله این موارد می توان به فاصله گرفتن روز افزون انسانها از طبیعت اشاره کرد. معماری سبز راهکارهای مناسبی برای این مساله ارائه داده است، شما میتوانید با ساخت روفگاردن طبیعت را به محل زندگی خود بیاورید. روف گاردن یا باغ بام ایده ایی است خلاقانه برای القای حس طراوت و شادابی طبیعت در فضای آپارتمانهای سرد و بیروح فضای شهری. در ذیل به اختصار به مراحل ساخت روف گاردن اشاره می کنیم.
روفگاردن یا باغ بام چیست؟
قبل از رفتن سراغ اصل مطلب و تشریح مراحل اجرای روف گاردن بهتر است که تعریف مختصری از روف گاردن داشته باشیم، روف گاردن به بیان ساده یعنی اینکه شما بخشی از فضای پشتبام خانه خود را به فضای سبز حالا هرچه که و در هر اندازهای که باشد اختصاص دهید. فرقی نمیکند که فضای سبز شما یک متر، ۱۰ متر یا ۱۰۰ متر باشد.
بام سبز (Green roof) اصطلاح دیگری است که در کشورهای پیشرفتهتر مرسوم شده است. بام سبز در اصل تفاوت کوچکی با روف گاردن دارد و آن این است که روف گاردنها به طور کل برای تفریح و ایجاد فضایی برای گذراندن وقت در پشتبام ساختمان ساخته میشوند اما بام سبز در کل با هدف اقتصادی و زیستمحیطی ساخته میشود که در واقع کل پشت بام را پوشش میدهد و میکوشد که عایق کاری صوتی و حرارتی کاری را بهبود بخشد و با کاهش هزینههای سرمایشی و گرمایشی مصرف انرژی را کاهش دهد؛ اما خب در کشور ما در کل برای هر دوی این سازهها از اصطلاح روف گاردن استفاده میشود.
انواع روف گاردن
میتوان گفت هیچ دستهبندی جامعی برای انواع روف گاردن ارائه نشده است. اجرای روف گاردن بسته به سلیقهها و شرایط و صد البته بودجه میتواند بسیار متنوع باشد. از چند فلاورباکس ساده گرفته تا یک باغچه تمام عیار چند صد متری، همه و همه یک نوع روف گاردن محسوب می شوند. اجرای روف گاردن به صورت اصولی و حرفهایی به طراح و سلیقه طراح و کارفرما بستگی دارد. به صورت خیلی کلی میتوان روفگاردنها را به چند دسته زیر تقسیم بندی کرد.
روفگاردن متمرکز یا فشرده
در اجرای روف گاردن متمرکز هدف پرورش گیاهان بزرگ و مقدار زیادی فضای سبز می باشد. در این نوع از روف گاردن پراکندگی گیاهان بسیار متراکم و فشرده است. برای ایجاد محیطی کارآمد برای نگهداری و پرورش گیاهان بزرگ به تعداد زیاد، ضخامت زیادی از خاک و همچنین سیستم آبیاری و زهکشی پیشرفتهتری مورد نیاز است. روف گاردن متمرکز بیشتر شبیه یک پارک کوچک نزدیک به شما است.
به طور کلی اجرا و نگهداری از روف گاردن متمرکز به زمان و هزینه زیادی نیاز دارد. از طرفی هم این نوع روف گاردن را نمیتوان در هر سقفی به اجرا درآورد. سقف مد نظر باید از یک سری پیشنیاز برخوردار باشد و به همین سبب نیازمند مهندسی و طراحی خاص خود است.
روف گاردن گسترده
اجرای روف گاردن گسترده در مقایسه با روف گاردن متمرکز هم آسانتر و هم هزینه کمتری در پی دارد. برای اجرای روف گاردن گسترده از بستر کاشت سطحی و کم عمق استفاده میشود که در آن ضخامت خاک برای کاشت گیاه از چند سانتی متر فراتر نمیرود. به طور معمول روف گاردن گسترده به فرایند مهندسی خاصی در رابطه با سازه سقف نیاز ندارد میتوان آن را در هر نوع سقفی تا شیب ۳۳ درجه به اجرا درآورد. نگهداری روف گاردن گسترده کم زحمتتر و از طرفی هم به تجهیزات کمتری نیاز دارد.
روف گاردن ترکیبی
در اجرای روف گاردن ترکیبی از هر دو سبک متمرکز و گسترده استفاده میشود یا در واقع بهتر از بگوییم که حداقل واسطه روف گاردن متمرکز و روف گاردن گسترده است. در روف گاردن ترکیبی دست طراح بازتر است و فضای بیشتری را میتواند به چمن و گیاهان بوتهای اختصاص دهد. این سبک از روف گاردن به دلیل تنوع فضایی و بصری زیادی که در اختیار کاربر قرار میدهد بسیار رواج پیدا کرده است.
جعبه گیاه یا سیستم مدولار
این نوع از روف گاردن در واقع قالبها یا مدلهای پیشساخته و آماده هستند که بدون نیاز به هیچگونه زیرساخت قابلیت اجرا روی هر پشتبام و یا تراسی را دارند. این مدلهای پیشساخته دارای پوششهای گیاهی متنوعی هستند و بهصورت گیاهان تا درخت و درختچههای کوچک در دسترس هستند. در کشورهای پیشرفتهتر استفاده از این سیستم به دلیل هزینه و مشکلات کمتر که با خود به بار میآورند خواهان بسیاری پیدا کرده است.

نوبتی هم که باشد نوبت مراحل اجرای روف گاردن است. قبل از شروع به کار اجرای روف گاردن باید از یک سری پیشنیاز و شرایط اطمینان حاصل کنید. اول این که پشتبام و ساختمان باید حتما از مقاومت لازم برخوردار باشد. دوم این که دسترسیهای لازم را بررسی کنید و مطمئن شوید که امکانات و تجهیزات لازم برای ساخت روف گاردن فراهم هستند. علاوه بر این از در دسترس بودن تجهیزات و امکاناتی که بعد از اجرای روف گاردن به آنها نیاز خواهد شد نیز اطمینان حاصل کنید.
با بررسی دقیق طرح مناسب خود را انتخاب کنید. در این مورد سعی کنید حتماً با یک متخصص و طراح گفتگویی هرچند کوتاه داشته باشید. قبل از اجرای روف گاردن گیاهان مناسب و محل کاشت آنها را نیز که مشخص کنید. مراحل مختلف اجرای روف گاردن در واقع شامل نصب لایههای مختلف آن میشود که در ادامه به ترتیب شرح داده شدهاند.
لایه ضد آب
مهمترین نکته در اجرای روف گاردن این است که پشتبام باید حتماً ضد آب، با دوام و مقاوم در برابر رطوبت باشد. لایه ضد آب باید کل سطح پشتبام و به ویژه مکانهایی که گیاهان در آنجا کاشته خواهند شد را به خوبی پوشش دهد. این مرحله از اهمیت ویژهای برخوردار است و از آنجایی که بعد از اجرای روف گاردن دسترسی به این لایه زیرین بسیار دشوار خواهد بود پس در قرار دادن آن نهایت دقت را داشته باشید.
لایه عایق
لایه عایق یا لایه حفاظتی در واقع موجب بهبود مقاومت روف گاردن در برابر بخار و نوسانات دمایی میشود و از طرفی هم استحکام مکانیکی مناسبی را به آن میبخشد. لایه عایق به طور عمده از صفحات پلی استرین یا همان یونولیت یا صفحات پلی یورتان ساخته میشود. صفحات پلی یورتان گزینه بسیار مناسبی به عنوان لایه عایق هستند زیرا که دارای ساختار اتصال خاصی هستند که امکان گذر آب از آن و رسیدن به سیستم زهکشی را به آسانی فراهم میکند.
لایه زهکش
لایه زهکش در روف گاردن بهمنظور تخلیه سریع آب لایه پوشش گیاهی و هدایت آن به سمت سیستم زهکشی قرار گرفته است. یکی دیگر از وظایف این لایه جمعآوری مقدار آب اضافی و وارد کردن آب سیستم زهکشی است. این لایه نقش مهمی در کیفیت و کارایی سیستم روف گاردن شما دارد. همه اتصالات با دقت تمام بررسی شوند. شیب زمین و شیب لایه زهکش دقیق اندازه گیری و به اجرا درآیند.
لایه ژئوتکستایل
این لایحه که اسامی مختلفی هم دارد و گاهی تحت عنوان لایه فیلتر خوانده می شود به منظور جدا کردن لایه زهکشی و پوشش گیاهی از یکدیگر به کار گرفته میشود. به بیانی سادهتر این لایه از وارد شدن خاک و ذرات ریز به سیستم زهکشی و کاهش کارایی آن جلوگیری میکند. این لایحه همچنین کاهش سریع آب در لایه پوششی پوشش گیاهی را خنثی میکند.
لایه پوشش گیاهی
لایه آخر در واقع پوشش گیاهی و خاک است که بسته به نوع روف گاردن (متمرکز، گسترده یا ترکیبی) میتواند ضخامت متفاوتی داشته باشد. میتوانید از بوتههای فشرده و درختچههای زیاد و یا صرفاً از یک پوشش چمن ساده استفاده کنید. کل این مرحله به سلیقه شما و طراح بستگی دارد.

البته لایههای بکار رفته در مراحل اجرایی روف گاردن تنها به موارد بالا محدود نمیشود و بسته به طراحی و بودجه میتوان لایههای دیگری مانند لایه عایق اضافی، سیستم حفظ بخار سیستم آبیاری و روکش فرسایش را به آن اضافه کرد. اگرچه به کار بردن این لایهها خیلی ضروری نیست اما خب استفاده از آنها موجب بهبود کیفیت و عملکرد سیستم میشود.
گیاه مناسب برای روف گاردن
یکی از مهمترین مراحل اجرای روف گاردن که تأثیر بسزایی بر چشمانداز و زیبایی نهایی کار دارد، در حقیقت انتخاب گیاهان مناسب است. از جمله عواملی که در انتخاب گیاه باید به آن توجه داشت میتوان به میزان مقاومت گیاه در برابر تابش مستقیم نور خورشید، میزان رشد ریشه گیاه، توجه به شرایط آب و هوایی ایده آل گیاه، مقاومت گیاه در برابر بادهای احتمالی و میزان مقاومت گیاه در برابر تغییرات دمایی اشاره کرد. انتخاب گیاهان مقاوم در برابر تغییرات دمایی و به اصطلاح گیاهان و درختهای چهارفصل می تواند یک گزینه بسیار مناسب باشند.
مزایای ساخت روفگاردن
- ایجاد فضایی بسیار سرسبز در نزدیکی خانوادهها
- افزایش و بهبود عایق گرمایی و سرمایی ساختمان
- افزایش عایق صوتی ساختمان
- تأثیری بسزا در آب و هوای شهری
- محافظت از پشتبام در برابر صدمات احتمالی و افزایش طول عمر پشتبام
- جلوگیری از به هدر رفتن آب باران
- صرفهجویی در هزینهها با کاشت میوه و سبزیجات
معایب ساخت روف گاردن
- اعمال وزن و فشار زیاد ناشی از خاک گیاهان روف گاردن به سقف و ساختمان
- احتمال وارد آمدن آسیب به سقف در اثر رشد زیاد ریشه گیاهان